Bu yazı Türkiye Gazetesinin 17 Ağustos 1999 salı tarihli gazetesinin dizi yazı bölümünden alıntıdır.
40 Gün 40 Gece Kafkaslar Nihat Kaşıkçı - Hasan Yılmaz

ŞEYH ŞAMİL'İN KÖYÜNDE

Ruslar'ın kafkasları işgaline karşı verdiği mücadeleyle destanlaşan Şeyh Şamil'in ülkesi Dağıstan, Kafkaslar'ın kapısı gibi.  Eski yıllarda da ticaret yolu olarak kullanılan Hazar Denizi kıyısı boyunca uzanan bu ülke, tam bir etnik mozayiğe sahip.
Yarıkkazmalar Gümrüğü'nden girdikten sonra saat 10 civarında ulaştığımız Derbent, Dağıstan'da konakladığımız ilk şehir oldu. Dar ya da Demirkapı manasına da gelen Derbent sırtını kafkaslara dayamış,yamaçlardan Hazar'ı seyreden çok eski bir şehirdi.
Sınıra 60 km mesafedeki bu şehirde çoğunluk Avarlar'dan oluşurken, bunu kumuk Türkleri,Ruslar Azeri Türkleri, Laklar, Lezgiler, Talbasanlar, Araplar ve Yahudiler takip ediyordu.Gorbaçov'un yumuşama ve dünyaya açılma politikalarından sonra şehirdeki Ruslar'ın çoğu göç etmiş. 28 bin Yahudi'den 26 bini 1992 de İsraile götürülmüş.Bir kısım Ermeni de Ermenistan'a gitmiş. O yüzden 1865 te yapılan Ermeni kilisesi de şimdi müzeye dönüştürülmüş.
Derbent'te Türkler tarafından açılan iki okul var.Türk Koleji ve Uluslararası Doğu Üniversitesi.Derbent Hamaniter Enstitüsü adıyla 1993 te kurulan yüksek okul,Moskovanın verdiği izinle 1998 de uluslararası Doğu üniversitesi adıyla tescil edilmiş. Üniversitenin rektörü ise 29 yıl Türkiyede görev yaptıktan sonra emekliye ayrılan Prof Dr Ömer Okumuş yabancı dil laboratuarları ve bilgisayar odalarıyla göz kamaştırıcı bir ortamı olan üniversitenin dört fakültesi bulunduğunu anlatan okumuş burada görev yapmaktan aldığım tadı hiçbir zaman almadım dedi derbente bir de kırklar adı verilen mezarlar vardı 734 yılında Dağıstan ı fethetmeye gelen ve sahabe oldukları rivayet edilen müslüman arapların mezarlarıydı bunlar çok ziyaretçisi olan bu mezarlara öyle hürmet edliliyordu ki başlarında 24 saat kuran okunuyordu derbentteki mezarlardan dikkat çekici bir yanı ise mezar taşları idii boyları iki metreyi bulan aynı tarz taştan yapılma mezarlardı bunlar.İstisnasız hepsinde hilal sembolü kullanılıyor ve Kuranı kerimden ayetler bulunuyordu 35 mahalle lisanın konuşulduğu 3 milyon nüfüslu dağıstan ın en eski şehri olan Derbent'te surları Abbasi Halifesi Harun Reşid tarafından onarıldığı söylenen kaleyi de dolaştıktan sonra, çoğunluğu Türkiye'den getirilen malların satıldığı pazara da uğradık.Fiyatlar Türkiye yi aratmayacak düzeydeydi iyi de ortalama gelirin 10 dolar seviyesinde olduğu bir ülkede bu mallar nasıl satılıyordu Sağımıza hazar denizini solumuza da kafkas dağlarını alarak derbente 120 km mesafedeki başkent Mohaçkale ye geldiğimizde rusya federasyonu sınırlarında olduğumuza iyice kanaat getirdik tiflis erivan ve baküde adım başı bulduğumuz döviz büfeleri burada yok gibiydi üzerimizde ruble olmadığı için alışveriş yapamıyorduk. neredeyse 1 saat boyunca dolar bozduracak yer aradık sonunda karaborsada bozdurabildik.
Şehre estetik kazandıran bir yer vardı onu da Türk işadamaları yaptırmışlardı rusya federasyonu iel ticaret yapan abidin topbaş mustafa topbaş ve halit çizmeci adındaki türk işadamları tarafından yaptırılan ve dört yıl önce ibadete açılan mohaçkale camii gerçekten muhteşemdi.

Şeyh Şamil in köyü Gimri ye ulaşmak için önce mohaçkale ye 35 km uzaklıktaki bir zamanlar dağıstana başkentlik yapmış Buynaks şehrine gitmemiz gerekiyordu.Resul adında bir Avar Türkünün rehberliğinde Kokertbaş Dağını aşarak Buynaks a ulaştık şehirde bir üniversite vardı o da rusya federasyonu sınırlarında islami eğitim veren tek okul olduğu söylenen işlami ilimler üniversitesi idi yaz dönemi olduğu için öğrenciler tatildeydi 1993 yılında açılan bu okulun kurucuları arasında aziz mahmut hüdai vakfının yöneticileri de varmış 
Gimri köyü Buynaks a 30 mohaçkale ye 65 km mesafede dört yıl önce açılan 4 bin 400 metre uzunluğundaki dağ tünelinden geçerek girdiğimiz kafkas dağlarının içindeki bu köy derin bir vadiye kurulmuştu tünelden sonra dağıstan ın çehresi de değişti önümüze baktığımızda müthiş bir derinlik arkamıza baktığımızda dehşetli dağlar görünüyordu. Avullar ya da Yurtlar denilen dağ köylerinin yer aldığı bu bölgede bilinen resmi dağıstan bayrağının yerini yeşil zeminli ay yıldızdan oluşan bayrak almıştı islam bayrağı diyorlardı gimri ye 3 km kala yolun sol tarafında imam gazi muhammed in 400 mcahidiyle birlikte 1832 de şehit edildiği mevkide küçük bir cami ile birlikte kale görünümünde sembolik bir makam yapılmıştı köye varana kadar da yolun sağında ve solunda asılı küçük levhalara kuran daki kısa surelerin ilk ayetleri yazılmıştı vadinin sağ yamacına taraçlanmış zenin üzerine kurulu 800 hanelik gimri köyünde 2 bin kişi yaşıyordu köylülerin hepsi de şamil in torunları olduklarının farkındaydı sade hayatlarına karşılık başları dikti belki de şamil in meşalesi yeniden bu köyden tutuşturulacaktı
Köyde İmam Gazi Muhammed ve Şeyh Şamil in doğdukları evler halen duruyordu Şeyh Şamil hac sırasında vefat ettiği için kabri medine deydi ama imam gazi muhammed ve 400 mücahidinin kabir gimri deydi Buynaks tan gimriye giderken Abdülkerim adında genç bir Avar bize rehberlik etmişti ona imal şamil dom dediğimizde ne istediğimizi hemen anladı hem şamil in hemde gazi muhammed in evine bizi götürdü
Abdülkerim bizi türkçe anlaşabileceğimiz şerafettin adındaki yaşı bir avarla tanıştırdıktan sonra yanımızdan ayrıldı şerafettin bey ihtiyarlığına rağmen türk gazeteciler olduğumuz için bize bütün bir köyü gezdirdi.
Dağıstan daki son çalışma alanımız türklerin çogunlukta olduğu Hasavyurt şehriydi 85 bin nüfuslu Hasavyurt çeçenistan sınırına 10 km mesafedeydi dağıstan mozayiğinin bütün özelliklerini gösteren bu şehirde dikati çeken iki yapıdan bir cami diğeri kiliseydi pek çok kadının geleneksel biçimde başını yazma ile örtüp ensesinden bağladığı Hasavyurt tan sonra gideceğimiz yer çeçenistan idi şamil basayev in adamlarıyla birlikte dağıstan da bazı köylere girişiyle yeniden başlayan çatışmaları Hasavyurt taki güvenlik önlemleri de haber verir gibiydi.