AVARCA DİLBİLGİSİ
Fiil: olumlu ya da olumsuz olarak zaman kavramı taşıyan ya da zaman kavramı ile birlikte kişi kavramı da veren eklerin getirilmesi.
Türkçe de ( mek-mak) la belirlenen fiiller Avarcada aşağıda ki ekleri alır.( ze veya ize ) ilavesi ile mastar şekline getirilir.
|
Ek
|
Fiil
|
|
Mastar
|
|
İ
|
Bosi
|
Almak
|
Bosize
|
|
İn
|
Bukbin
|
Dikmek
|
Bukhize
|
|
Ey
|
Ley
|
Vermek
|
Leze
|
|
Ay
|
Kkvay
|
Tutmak
|
Kkveze
|
|
Oy
|
Loloy
|
eğerlemek
|
Loloze
|
|
uy
|
puy
|
Üflemek
|
puze
|
Fiillerin negatif şekle konması
Kvathi gecikmek kvathuguthi gecimemek
Bukhin oluş bukhunguthi oluşmamak
Khalay konuşmak khalanguthi konuşmamak
Horoy şişmek horonguthi şişmemezlik
Rehsey anmak rehsonguthi anmamak
Puy üflemek punguthi üflememek
İş ifade eden fiillerden isim yapmak
|
Ek
|
Fiil
|
İsim
|
|
Ar
|
Beli
|
Belari
|
|
Ard
|
Bitsin
|
Bitsardi
|
|
Dar
|
Kvay
|
Kvadari
|
|
D
|
İvahi
|
Lvahdey
|
|
Old
|
Tzehey
|
Tzeholdi
|
|
İnab
|
Baçhin
|
Bahçinabi
|
Fiilden sıfat yapmak
Üç zamanda olur.Geçmiş.Gelecek.Geniş
http://daghestan.tr.gg/------Ana-Sayfa.htm
|
Tzaluleb
|
Geniş zaman
|
|
Tzalileb
|
Gelecek zaman
|
|
Tzalarab
|
Geniş zaman
|
Şahıs üzerine
|
Vaçharav
|
Vaçhinçhev
|
| http://daghestan.tr.gg/------Ana-Sayfa.htm
Vaçhinev
|
Vaçhinarev
|
|
Vaçhunev
|
vaçhunarev
|
|
Kvathi
|
Kvatharav
|
Kvathulev-kvathilev
|
| http://daghestan.tr.gg/------Ana-Sayfa.htm
Bukhin
|
Bukharab
|
Bukhuneb-bukhineb
|
| http://daghestan.tr.gg/------Ana-Sayfa.htm
Kvay
|
Kvarab
|
Kvaleb
|
| http://daghestan.tr.gg/------Ana-Sayfa.htm
Soroy
|
Sororab
|
Soroleb
|
|
Ley
|
Lurab
|
Leleb,loleb
|
|
Puy
|
Purab
|
Puleb
|
İşaret Zamirleri
|
Hav bu (erkek)
|
Hay bu (kadın)
|
Hab bu (Cisim hayvan)
|
|
Hev şu (erkek)
|
Hey şu (kadın)
|
Heb şu (cisim hayvan)
|
|
Dov o (erkek)
|
Doy o (kadın)
|
Dob o (cisim hayvan)
|
|
Gov o (erkek)
|
Goy o (kadın)
|
Gob o (cisim hayvan)
|
İşaret Zamirleri ve Çekimleri
http://daghestan.tr.gg/------Ana-Sayfa.htm
|
1.şahıs
|
http://daghestan.tr.gg/------Ana-Sayfa.htm
|
2.şahıs
|
3.şahıs
|
|
Av şiv
|
Bu (erkek) kim
|
Hav
|
Dov gov
|
|
As abuna
|
Bu (erkek) dedi
|
Has
|
Dos gos
|
|
Asul kalam
|
Bunun(erkek) kalemi
|
Hasul
|
Dosul gosul
|
|
Asie bite
|
Buna (erkek) gönder
|
Haside
|
Doside goside
|
|
Asda abi
|
Buna (erkek) de
|
hasda
|
Dosda gosda
|
Yukarda ki Zamirlerin Çoğulları
|
1.şahıs
|
http://daghestan.tr.gg/------Ana-Sayfa.htm
2.şahıs
|
3.şahıs
|
|
Al
|
Hal
|
Dol gol
|
|
Az
|
Has
|
Doz goz
|
|
Azul
|
Hazul
|
Dozul gozul
|
|
Azide
|
Hazide
|
Dozie gazie
|
|
azda
|
hazda
|
Dozda gazda
|
Soru Zamirleri
Şiv (şiy) vaçharav kim geldi
Litsa konorob kim yedi?
Lil thağur kimin kalpağı?
Lie bitharab kime gönderdin?
Lida aburab kime söyledin?
Lik baçharab kimle geldi?
Lil bugib kime var?
Zamirler : kişi özlük gösterme soru ve belirsizlik kavramları vererek varlıkların yerini tutan sözcük.
Kişi zamirleri,çekimler ve basit örnekler :
1.
Dun vaçhana ben geldim
Mun vaçhana sen geldin
Dov vaçhana o geldi
Nic raçhana biz geldik
Nuc raçhana siz geldiniz
Dol raçhana onlar geldiler
2.
Dıtsa rehana ben attım
Dutsa rehana sen attın
Dos rehana o attı
Nicetsa rehana biz attık
Nucetsa rehana siz attınız
Doz rehana onlar attılar
3.
Dir kalam benim kalem (im)
Dur kalam senin kalem (in)
Dosul kalam onun kalemi
Nicer kalmal bizim kalemler
Nucer kalmal sizin kalemler
Dozul kalmal onların kalemleri
4.
Die kalam le bana kalem ver
Due kalam leliş sana kalem vereyim mi
Dusie kalam bithiliş ona kalem göndereyimmi
Nicee kalmal le bize kalemleri verin
Nuce kalmal leliş size kalemleri verelim mi?
Dozie kalmal onlara kalemleri gönderelim mi
5.
Dida kalam batana ben kalemi buldum
Duda kalam bataniş sen kalemi buldun mu
Dosda kalam batanaday o kalem buldumu acaba
Niceda kalmal ratana biz kalemleri bulduk
Nuceda kalmal rataniş siz kalemleri buldunuz mu
Dozda kalmal ratanaday onlar kalemleri buldular mı acaba
6.
Dik jarats heçho bende para yok
Duk jarats heçho sende para yok
Dosuk jarats buğiş onda para var mı
Nicek jarats heçho bizde para yok
Nucek jarats heçho sizde para yok
Dozuk jarats buğiş onlarda para var mı?
EDATLAR : bir sözcükten sonra gelerek o sözcük ile ötekiler arasında ilgi kuran sözcük
Bağlama Edatları :
Va ve
Ya ya
Amma amma
Gi de,da
Cegi henüz
Cegigi daha henüz
Hedin öyle
Hadin böyle
Hedingo öylece
Jadin,kinigi gibi
Jadingi gibisine
Şay neden
Şayabuni neden denirse
Şayguruni neden ötürü
Şaygurelul neden,sebebden dolayı
Jolo için
Heliyejolo onun için
Hedinlidal …den
Heldalun …lerden ötürü
Gun-gin ile , beraber
Jan ….kadar
YERİNİ BEYAN EDEN EDATLAR
Şu Sorulara Cevap Olur
Kib? , kibe? , kisan?
Askob yanında,yakınında
Tsebe önde , önünde
Thad üstünde
Jagarda (jagarluk) yakında
Gori altında
Horlob arasında
Canib arasında
Naka geride,gerisinde
İSİMLERİN ÇOGUL YAPILMASI
İsimlerin çoğu sonuna ( al-yal) eki alarak çoğul yapılır.Farklı ekler alarak çoğul yapılan isimlerde vardır.
Çoğul yapılırken alınan ekler aşağıda gösterilmiştir.
Ek isim çoğul hali
Al dars (ders) darsal (dersler)
Yal çu (at) çuyal ( atlar )
Zal hur (tarla) hurzal (tarlalar)
Zabi hudul (dost) hudulzabi (dostlar)
Ul hama (eşek) hamul (eşekler)
Dul jin (kulak) jindul (kulaklar)
Ji çi (insan) çaji (insanlar)
İ hinç (kuş) hançhi (kuşlar)
Ni tze (keçi) tzani (keçiler)
NİDA-ÜNLEM : Türlü duyguları anlatmaya yarayan ve söz bölümlerinden biri olan sözcük.
Le , oh , ya , iyah , vay , oho , hoy , vala….
AKRABALIKLAR :
Ebel valide anne
Besthalebel üvey anne
Khudalebel büyük anne
Khodo nine
Ada yaşlı kadınlara bir nevi hitap
Yats kız kardeş
Yatsjal kuzen (kardeş çocukları)
Tsunajal kuzen çocukları
Nacbil-macbil kuzen çocuklarının çocukları
Yas kız
Lemer çocuk
Emen baba
İnsulemen dede (büyükbaba)
Khudaemen dede
İmjal amca
Datsi erkeklere verilen bir nevi hitap
İnsul vats amca
İnsul yats hala
Vats erkek kardeş
Vatsjal kardeş çocukları (erkek)
Vas oğlan
MEVSİMLER
Hindal ilkbahar
Rii yaz
Raslik sonbahar
Rasil kış
GÜNLER
İtni pazartesi
Talat Salı
Arbaj Çarşamba
Hamiz Perşembe
Ruzman Cuma
Şamat cumartesi
Patan Pazar
BAZI RENKLER
Kahab beyaz
Çhejerab siyah
Thohelab sarı
Jubilab gri
Kahilab mavi
Jurçinab yeşil
1-10 ARASI SAYILAR
1 tso
2 khigo
3 labgo
4 unko
5 şugo
6 anlgo
7 antgo
8 milgo
9 içhgo
10 antzgo
Buda benden 1 500 800 100 tso miliyaralda hadub khikoyalda anztgo milivangum nilnusazaralda nusgo.
NOT:Kopyala yapıştır değil alın teridir.Bazı yerlerde eksiklik var ama ancak birkaç örneklerle geçiştirebildim.
Kaynak: DAGISTAN AVARCA SÖZLÜK CAFER BARLAS –M.RASİH SAVAŞ
